Krzyże i kapliczki pokutne
Dolny Śląsk jest najbogatszym w tego rodzaju zabytki regionem Polski. Na tym terenie jest ich kilkaset, zarejestrowanych jako zabytki architektury, w tym wiele najwyższej, zerowej kategorii. Zwyczaj ich stawiania zaczął zanikać pod koniec XVII wieku, w wyniku wprowadzenia w 1532 roku, przez Cesarza Karla V kodeksu karnego Constitutio Criminalis Carolina. Krzyże kamienne występują na terenie całej Europy: w Hiszpanii, we Francji, Włoszech, w Irlandii, Skandynawii, Austrii, Niemczech, Czechach i Polsce. Według szacunków w Europie zachowało się około 7000 obiektów pokutnych (krzyże i kapliczki) w Polsce jest ich 700, głównie na Śląsku. Jednak nie zawsze są to obiekty o charakterze pokutnym, mogą to być także krzyże nagrobne.
Dzisiaj krzyże pokutne, zwane również krzyżami pojednania, wykute z granitu, zlepieńca, piaskowca, przypominają nam tamte czasy, minione zbrodnie i tragedie. Nadawano im często formę krzyża maltańskiego lub też stylizowanego liścia winorośli. Występowały również krzyże gotyckie i loretańskie. Zgodnie z obowiązującym wówczas prawem, wyrok sądu nakładał na mordercę obowiązek pokrycia kosztów pogrzebu ofiary, dostarczenia kościołowi określonej ilości wosku, zamówienia Mszy świętej, nieraz odbycie pielgrzymki, łożenie na utrzymanie rodziny i wychowanie dzieci zamordowanego oraz wystawienie kamiennej kapliczki lub krzyża. Po spełnieniu wszystkich nakazanych wyrokiem poleceń, zabójca nie był pociągany do dalszej odpowiedzialności, a jego przestępstwo wszyscy puszczali w niepamięć. Najważniejszy moment, był przy postawionym krzyżu, gdzie rodzina ofiary wyrzekała się zemsty i następowało pojednanie z mordercą. Znamienny był fakt, że jeżeli zabójca był stanu wolnego musiał ożenić się z wdową po zamordowanym. Z dokumentów wynika, że prawo to obowiązywało na terenie Śląska od roku 1301 do 1532, w niektórych okolicach trwało nawet do 1615r. Tradycja stawiania krzyży pokutnych przetrwała jeszcze długie lata, spotykało się stawiane już nie przez zabójcę, ale przez rodzinę zmarłego, tragicznie zamordowanego, dla uczczenia pamięci ofiary i tragedii. A zabójca trafiał za swój czyn do więzienia. Tego rodzaju przypadki udokumentowane są jeszcze w XVIII wieku. Na krzyżach pokutnych, pozostawiano wówczas napis z imieniem i nazwiskiem zamordowanego, datą i okolicznościami zabójstwa. Takie krzyże możemy spotkać w Lewinie Brzeskim, Międzylesiu, Batorowie. Krzyże pokutne wykonane były z surowca znajdującego się w pobliżu miejsca tragedii, tam gdzie wydobywano granit, np. Sobótka i Strzelin – stawiano krzyże i kapliczki z granitu, a tam gdzie znajdowały się złoża piaskowca jak w Bolesławcu i Lwówku – wykuwano krzyże z piaskowca. Do tego celu wykorzystywano również głazy narzutowe lub zlepieńce. Krzyże pokutne, mają w swej surowej formie wyryte wizerunki narzędzi, którymi, dokonano zbrodni. Możemy spotkać miecze, szable, łopoty, widły, topory, oszczepy, dzidy, sztylety, strzały. Krzyże pokutne stawiane były w miejscu zbrodni. Stawiano je również w miejscach bardziej widocznych, może ku większej przestrodze, przy skrzyżowaniach dróg, w pobliżu karczm i kościołów. Z czasem jak zanikają zwyczaje stawiania krzyży pokutnych zaczęto je przenosić i umieszczać w murach cmentarnych, parkach miejscowych magnatów czy grupować przed kościołami.
W galerii zdjęć (od lewej strony) przedstawiamy krzyże z miejscowości:
1.Cieszów (okolice zamku Cisy); 2.Czadrów; 3.Krzeszówek; 4,5,6.Modliszów; 7.Niedźwiedzice; 8.Pogorzała; 9.Struga; 10.Wałbrzych – Gaj; 11.Wałbrzych – Lubiechów; 12.Wałbrzych – Lubiechów; 13.Zagórze - Śląskie
Link do bogatej galerii zdjęć krzyży:
http://wroclaw.hydral.com.pl/10686,obiekt.html
Dla turystów którzy będą chcieli odnaleźć wiele ciekawych miejsc ze znajdującymi się tam krzyżami pokutnymi, a przy okazji zdobyć odznakę turystyczną, oddział PTTK w Chełmie stworzył:
Ogólnopolską Odznakę Krajoznawczą PTTK "KRZYŻE POKUTNE W POLSCE"
Szczegóły na stronie OW PTTK w Chełmie:
http://ow_chelm.pttk.pl/index/oddzial.htm
Źródło: „Krzyże pokutne” Alina Dopart; http://nowezycie.archidiecezja.wroc.pl; http://dziedzictwo.ekai.pl, Strojer Joanna "Narzędzia zbrodni na krzyżach pokutnych"
