Twierdza Srebrna Góra

Twierdza Srebrnogórska, która góruje nad miejscowosćią i przełęczą należy do najciekawszych obiektów architektury militarnej w Polsce i Europie środkowej. Korpus został zaprojektowany przez Holendra G.K. Walrave, znakomitego architekta i fortyfikatora w służbie pruskiej, modernizującego od 1748 zdobyte warownie na Śląsku i Pomorzu. Plan całego założenia opracował włoski inżynier Pinto, a zmodyfikował płk. Regler. Pod budowę wybrano dwa górujące nad przełęczą wzgórza: Forteczne (686 m) i Ostróg (627 m). Prace trwały 12 lat (1765-77), zaś ich koszt wyniósł około 1,7 mln talarów. Załoga warowni obejmowała 137 oficerów i 2386 żołnierzy. W 1807 roku miasto zajęły wojska napoleońskie, w tym legiony polskie (28 VI), lecz twierdzy nie zdążyły zdobyć wobec podpisania pokoju w Tylży (9 VII). W 1867 roku twierdza jako przestarzała została rozbrojona. Wykorzystano ją na ciężkie więzienie dla postępowych działaczy ruchu Młodych Niemiec (szczególnie w latach1832-33).

Podczas ostatniej wojny urządzono w twierdzy (fort Ostróg i Donżon częściowo i Rogowy) jeniecki obóz karny Oflag VIII (15 XII 1939 - 1 IX 1941). W połowie 1940 roku liczył on około 170 oficerów, umieszczonych tu za próby ucieczki z innych obozów i 120 ordynansów. Centralną i najwyższą częścią twierdzy jest Donżon (120 metrów szerokości i 140 długości). Składa się on z czterech dużych bastei wieżowych - Wieży Miejskiej (pd. wsch), Nowoweiejskiej (pd. zach.), Górnej (pn. zach.) i Dolnej (pn. wsch.) oraz trójkątnego Redanu, broniącego wejścia. Donżon łączy się obecnie z Bastionem Dolnym przez Nasyp (dawny zwodzony most). Wewnątrz pięcioboczny dziedziniec ze studnią (70 metrów głębokości). Osiem bram prowadzi zeń do pięciu poziomów kazamatów. W przejeździe bramnym nisze służące niegdyś jako stanowiska strzeleckie. Platforma szczytowa wznosi się 30 metrów nad suchą fosą. Z góry wspaniały widok od Wielkiej Sowy (pn. zach.) przez Góry Stołowe (pd), Masyw śnieżnika, Kamieniec Ząbkowicki (wieże zamku), przy dobrej widoczności widać nawet Jezioro Otmuchowskie (wsch.) oraz Masyw Ślęży (pn.). Między wieżami Górną a Nowowiejską korytarz i brama do bastionu Górnego (zniszczony zwodzony most). Donżon chroniony był przez Bastion Miejski (od wsch.), Rawelin Gwiaździsty i prostokątny Fort Kawaler (od przełęczy), następnie bastiony Nowowiejski i Górny, I Fort Rogowy (od zach.), Bastion Kleszczowy (od pn.). W 1982 roku rozpoczęto adaptację Donżonu dla celów turystycznych (nieukończona). Po drugiej stronie przełęczy na Ostrogu (627 m) pomocniczy Fort Ostróg (1769 - 71, po 1777 roku uzbrojona) o dwóch czołach i dwóch barakach. Ma on założenie o narysie rawelinowym, pięciobocznym, dwie kondygnacje i suchą, głęboką fosę. Sklepienia na ogół kolebkowe. Na dziedzińcu studnia (84 metry głębokości). Fortu broniło 20 armat, 315 żołnierzy i 8 oficerów. Wskutek utraty przez twierdzę walorów militarnych cesarz Wilhelm II w 1913 roku podarował go organizacji młodzieżowej, która urządziła w nim jedno z pierwszych w Niemczech, wzorcowe schronisko młodzieżowe. Tu zostali osadzeni pierwsi polscy jeńcy, a następnie urządzono Stalag 367 dla żołnierzy radzieckich, zatrudnionych w Srebrnej Górze.