Zamek Książ

Książ to największy zamek na Dolnym Śląsku. Usytuowany jest na cyplu skalnym, otoczonym z trzech stron wąwozem rzeki Pełcznicy. Został zbudowany w latach 1288-1292 przez księcia świdnicko – jaworskiego, Bolka I zwanego Surowym. U schyłku XIII wieku władca ten wybudował także warownie (Cisy, Grodno, Nowy Dwór, Radosno, Rogowiec, Książ). Do największej z nich Bolko I przeniósł swój dwór z Lwówka Śląskiego i nazwał Książęcą Górą – Fürstnberg. Zamek warowny, położony u zbiegu szlaków handlowych wiodących do Jawora i Legnicy oraz Świdnicy, miał duże znaczenie strategiczne. Książ zabezpieczał dwie przełęcze prowadzące do Czech: Przełęcz Wałbrzyską i Kamiennogórską. Do końca XIV w. zamek znajdował się w posiadaniu Piastów świdnickich. Następcą Bolka I był jego syn Bernard Stateczny, mąż Kunegundy, córki Władysława Łokietka. Po jego śmierci władcą księstwa został Bolko II, syn Bernarda. Za jego panowania księstwo świdnicko – jaworskie stało się ważnym ośrodkiem polityczno – gospodarczym i kulturalnym na Śląsku. Bolko II zmarł w 1368 roku, co spowodowało, iż wygasła linia Piastów świdnickich. Po śmierci jego żony Agnieszki w 1392 r. księstwo świdnicko – jaworskie przeszło na mocy układu sukcesyjnego pod berło władców czeskich z dynastii Luksemburgów. Zamek Książ stał się siedzibą starostów. Początkowo rządził nim Benesz Chusznik, a od 1401 r. Janko Chotiemitz.

W okresie wojen husyckich na zamku kilka razy stacjonowały wojska husyckie, a okolice Książa były w latach 1427 – 1429 terenem walk. Zamek został częściowo zniszczony w 1427 roku. Po odbudowie dostał się w ręce rycerzy – rozbójników, m.in. słynnego Hermana Czettritza. W 1464 r. Książ znalazł się w posiadaniu króla Czech Jerzego z Podiebradu, który wkrótce odstąpił dobra książańskie - Birce von Nassidel. Kolejnymi właścicielami Książa byli bracia Schellendorfowie, rycerze – rozbójnicy, którzy w 1482 roku zostali ujęci przez wojska króla węgierskiego Macieja Korwina. Starosta tego władcy, Jerzy von Stein, kazał wybudować nowe umocnienia wokół zamku oraz dobudować tzw. „Skrzydło Macieja.”

Po śmierci Korwina (1490r.) Śląsk wraz z Koroną Czeską i Węgierską przeszedł pod panowanie Jagiellonów. Władcą Śląska został Władysław Jagiellończyk, syn króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka.

Książ był przez pewien czas bezpośrednią własnością króla Władysława Jagiellończyka który ponownie oddał zamek w lenno.

Od 1509 r. Książ należał do rodziny Hochbergów (Hobergów). Była to magnacka rodzina niemiecka pochodząca z Miśni. Ród ten w wiekach późniejszych doszedł do wielkiej zamożności. W 1605 roku Hochbergowie wykupili swoje dobra lenne i od tego czasu Książ stał się ich własnością. W okresie wojny 30 – letniej (1618-1648) zamek; uległ kilkakrotnie częściowemu zniszczeniu. Po wprowadzeniu do użytku broni palnej zamek stracił znaczenie twierdzy obronnej ze względu na swoje przestarzałe fortyfikacje.

Lata 1705 – 1732 to okres przebudowy zamku, której dokonał kolejny właściciel Konrad Ernest Maksymilian von Hochberg. W tym czasie powstał wschodni fronton budowli z reprezentacyjną Salą Maksymiliana. Zmieniono układ przestrzenny zespołu zamkowego, wytyczono nowy dojazd od strony wschodniej, zbudowano nowe pomieszczenia gospodarcze, ozdobne bramy wjazdowe oraz tarasy ogrodowe. Z okresu przebudowy barokowej pochodzi Pawilon Letni (później przeznaczony na kaplicę grobową), okazały budynek bramny oraz grupy rzeźbiarskie zdobiące balustradę na Dziedzińcu Honorowym. Architektem czuwającym nad pracami był mistrz murarski ze Świdnicy – Hammerschmidt, roboty kamieniarskie prowadził Jan Szwibs ze Świdnicy, stiuki wykonał sztukator Ramelli, marmoryzatorem był Ignacy Provisore, rzeźbiarzem – August Hoffman, a prace malarskie były dziełem Feliksa Antoniego Schefflera. Przebudowa barokowa zmieniła warowny surowy zamek w piękną reprezentacyjną rezydencję magnacką.

W XVIII wieku - okres wojen śląskich (lata 1740 – 1763). Przemarsze wojsk pruskich i austriackich spowodowały ponownie duże zniszczenia na zamku. W 1847 r. właściciel Książa Jan Henryk X uzyskał od swego wuja, księcia von Anhalt – Kothen – Pless dobra pszczyńskie na Górnym Śląsku. W następnym roku Hochbergowie otrzymali tytuł książęcy. Druga połowa XIX w. to okres największej świetności rodziny Hochbergów. Zamek Książ odwiedzali w tym czasie polscy magnaci, m.in. Izabella Czartoryska i książę Antoni Radziwiłł. Na zamku gościł również car Mikołaj I z małżonką.

Na początku XX w. kolejny właściciel Książa Jan Henryk XV przeprowadził na zamku szeroko zakrojone prace budowlane. Powstały wówczas dwa nowe eklektyczne skrzydła zamkowe: skrzydło zachodnie i północne. Przebudowano wieżę w stylu neorenesansowym, zmieniony został również wygląd wnętrz zamkowych. Przy przebudowie zamku zatrudniony był niemiecki architekt Scheinert, a po jego śmierci prace budowlane kontynuował Humbert Walcher von Molthein.

Po ucieczce do Anglii ostatniego właściciela Książa, Jana Henryka XVII przed wybuchem II wojny światowej, majątek książański został skonfiskowany przez niemieckie władze wojskowe. Hitlerowcy planowali zorganizowanie w Książu głównego sztabu wojsk niemieckich, w związku z czym podjęto przebudowę zamku. Przy pracach zatrudnieni byli członkowie paramilitarnej organizacji „Todt” oraz więźniowie filii obozu koncentracyjnego Gross – Rosen. Przebudowano wówczas część wnętrz zamkowych, wykuto tunele o łącznej długości 1km, powstał również szub windowy o głębokości 40m. Z zamku wywieziono cenne dzieła sztuki, obrazy i meble. Prace nie zostały ukończone, ponieważ przerwał je koniec wojny.

Odbudowa zamku zniszczonego w czasie II wojny światowej i niszczejącego w okresie powojennym, rozpoczęła się dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku. Od kwietnia 1986 r. w zamku ma swoją siedzibę Centrum Kultury i Sztuki „Zamek Książ.” W 1991 r. powstało Przedsiębiorstwo „Zamek Książ” Sp. z.o.o. a jego założycielem i właścicielem jest Gmina Wałbrzych. Oferta spółki obejmuje zwiedzanie kompleksu zamkowo - parkowego dla turystów indywidualnych i grup zorganizowanych. Przedsiębiorstwo zajmuje się także organizacją imprez targowych zarówno krajowych jak i zagranicznych, sympozjów, konferencji naukowych, uroczystości okolicznościowych, bali i bankietów, udostępniając gościom piękne zamkowe wnętrza.

KONTAKT:
Oficjalna strona zamku: www.ksiaz.walbrzych.pl
Wirtualne zwiedzanie zamku: www.ksiaz.ivc.pl

Źródło: „Przewodnik – Zamek Książ” Łukasiak Małgorzata; wydawca: Wojewódzkie Centrum Kultury i Sztuki „Zamek Książ”; Wałbrzych 1987r.