KOWARY

Miasto nad Jedlicą między Karkonoszami i Rudawami Janowickimi. W mieście działają znane zakłady przemysłowe m.in. Fabryka Dywanów „Kowary”, Fabryka Filców Technicznych, Automatów Tokarskich „Ponar – Wrocław” Kowary są również wczasowiskiem i ośrodkiem leczenia chorób płuc. Znajduje się tu jedyne w kraju podziemne inhalatorium radonowe. Pierwsza udokumentowana wzmianka o Kowarach pochodzi z 1305 r. W 1513 r. Kowary otrzymały prawa miejskie. W XVI w. Kowary były liczącym się ośrodkiem przemysłu metalowego. W połowie XVI w. w Kowarach działało 11 kuźnic, a cech nożowników zrzeszał 60 mistrzów. W latach 1604 i 1634 miasto ucierpiało znacznie na skutek pożarów. W czasie wojny 30 – letniej górnictwo i hutnictwo podupadło, a dużego znaczenia dla mieszkańców nabrało rozwijające się tkactwo chałupnicze. W 1720 r. powstała pierwsza manufaktura wyrobów lnianych. W 1783 r. W Kowarach były 563 krosna, a w kilkudziesięciu okolicznych wsiach ludność trudniła się głównie tkactwem. Kowary były pieniężnym ośrodkiem włókienniczym, handlowym i usługowym. Odbywały się tutaj cotygodniowe targi na płótno i przędzę oraz 4 razy w roku duże jarmarki. W II połowie XVIII w powstała manufaktura dywanowa, która przekształciła się w słynną fabrykę dywanów smyreńskich. Pod koniec XVIII w. nastąpiły trudności ze zbytem i tkactwo zaczęło podupadać. W 1793 r. miał miejsce strajk czeladników, a rok później rozruchy tkaczy. W latach 40-tych nastąpił ostateczny upadek tkactwa chałupniczego w Kowarach. Miasto było nadal znacznym ośrodkiem miejskim. Mieścił się tu sąd ziemski i miejski, poczta, trzy kościoły, cztery szkoły, szpital. Funkcjonowały fabryki włókiennicze i ponad 200 rzemieślników oraz kupcy i handlarze.

Na początku XIX w. rozpoczęto wydobycie rud ołowiu i srebra w Podgórzu, a od 1839r., ruszyła kopalnia magnetytowa, ale pod koniec tego wieku, ze względu na nieopłacalność wydobycie zostało wstrzymane. W II połowie XIX w. Kowary stały się popularnym ośrodkiem turystycznym. W 1882 r. miejscowość uzyskała połączenie kolejowe z Jelenią Górą. Powstały też duże obiekty w których założono sanatoria dla chorych na gruźlicę. W czasie II wojny światowej w Kowarskich kopalniach pracowali jeńcy i robotnicy przymusowi z Polski. Po roku 1945 bardzo szybko uruchomiono kopalnię „Wolność” i wzniesiono zakłady przerobu rudy uranowej. Wydobycie i przerób rudy uranowej odbywało się pod ścisłym nadzorem radzieckich służb specjalnych. Eksploatacja złóż trwała kilka lat.

W Kowarach zachowało się wiele starych budynków m.in.:
- kościół NMP. Murowany, halowy, 3 – nawowy. Pochodzi z II połowy XV w. Budowla późnogotycka, rozbudowana w 1550r, a po pożarze w 1670r. kościół przebudowano na barokowy. Na sklepieniu i ścianie pn. w przyziemiu wieży, gotyckie freski z I połowy XV w. przedstawiające scenę Adoracji M. B. Freski stanowią najcenniejszy zespół w rejonie Karkonoszy. Na Zach. ścianie wieży gotycka kamienna rzeźba Madonny z ok. 1400 r. Figura stoi na wsporniku przedstawiającym wieloryba połykającego Jonasza – zwana także Madonną na Potworze. Wewnątrz bogate wyposażenie m.in. barokowy drewniany polichromowany ołtarz główny z 1749r. Duży zespół rzeźb z XVIII w. i kilkanaście obrazów olejnych z tego okresu. Na murach epitafia i płyty nagrobne z XVII i XVIII w.

- ratusz klasycystyczny z lat 1786 – 89,
- kamienice mieszczańskie z XVIII w.
- most kamienny na Jedlicy z 1725r. z kamienną figurą,
- krzyż pokutny o wym. 90 X 70 X 25cm z wyrytą włócznią,
- krzyż pokutny na wys. Około 729m pod Przełęczą Kowarską, o wym. 83 X 63 X 25cm, przy szosie do Kamiennej Góry.

Źródło: Słownik geografii turystycznej Sudetów cz.3 Karkonosze; Pod redakcją Marka Staffy; wydawnictwo PTTK „Kraj” Warszawa – Kraków 1993